Page 48 - Untitled-1
P. 48
ां
े
े
५० वकलोमीटर इतका आह. असा हा अजहॎथॎर वकल्ला, जो बाहरील तटबदीछॎया
े
े
ां
े
े
ु
ु
े
े
े
आत पन्हा प्रत्यक सक्टर भोवतालछॎया दहरी तटबदीन सुरवक्षत कलला आह.
ां
ु
े
ां
असा हा बलाढ्य वकल्ला मघलानी एका झटक्ात वजकला अस यॎहणणाऱ्या
ां
े
े
ां
े
काही इवतहासकाराछॎया ववचारामध फारस तर्थ् नाही अस यॎहणण्यास हरकत
ां
ु
ु
े
ु
े
नाही! मघलाछॎया यध्दवनतीनसार ते वकल्ल्यास वढा दऊन वमळणारी रसद
े
ुां
े
े
ू
े
ु
तोडत असत आवण मग जीवनावश्यक वस्तछॎया कमतरतमळ शत्र जरीस यऊन
ु
े
े
ां
े
े
े
े
शरण यत अस. परत लोहगढाछॎया बाबतीत वढा दऊन बसणही शक् नव्हत.
ूां
े
े
े
ु
े
ु
े
त्यामळच जीवनावश्यक वस्तचा परवठा कमी होण तसच वढा पडण या गोष्टी
लोहगढाछॎया बाबतीत कधीच घडल्या नसतील.
ा
े
ै
े
लोहगढ वकल्ल्याच भौगोवलक स्थान आवण या प्रदशाची नसवगक रचनाच
ु
े
ां
ां
े
ू
े
ां
अशी आह की मघलाना तो वजकण शक् नव्हत. त्याची एक बाज उच
े
ां
े
े
े
ां
डोगराळ प्रदश, उचसखल जमीन व त्यावरील दाट काटरी झाड झुडप यानी
ु
ां
ू
ां
ु
े
ु
े
यक्त जगलानी सरवक्षत आह. तर दसऱ्या बाजला तीव्र उताराछॎया उच टकड्ा
े
ां
े
ां
ु
ां
े
आवण पायर्थ्ाजवळ वाहणाऱ्या हगामी नद्यामळ सरवक्षत आह. सन १७१० मध्य
े
ां
ू
ू
ु
बहादर शहा हा मघल सम्राट खुद्द जातीन बणजारा वशखाछॎया ताब्यातन हा
ां
े
े
े
वकल्ला वजकण्याकररता आला होता. पण यथ आल्यावर त्याला पररस्तस्थतीच
ां
े
व्यवस्तस्थत आकलन झाले. वकल्ल्याची अभद्यता आवण अवजक्ता पाऺून तो
े
ां
हादरला आवण त्यास नाईलाजान वकल्ला न वजकताच माघार घ्यावी लागली.
ु
या गोष्टीचा त्याछॎया मनावर फार पररणाम झाला. मघल साम्राज्याचा अस्त
े
ै
ां
होईल की काय या वभतीन तो नराश्यग्रस्त झाला व त्यानतर तर त्याला वेड
ां
ां
े
लागल आवण त्यातच काही कालावधीनतर त्याचा अत झाला.
े
ां
ु
ां
े
अशा या अवाढव्य वकल्ल्याछॎया बाधणीकररता मोठया सख्यन कशल
ू
ां
े
े
ां
ु
ा
आवण अकशल कामगाराची यॎहणजच सामाऩॎय मजर, गवडी आवण आवकटक्ट
ु
ां
े
(वास्तववशारद) याची गरज लागली असल. ववववध आकारातील दगड,
ू
ां
ां
ां
बाधकाम सावहत्य, (ववटा, वाळ आवण खडी) याची प्रचड प्रमाणात
े
ु
ा
े
आवश्यकता भासली असल. त्यामळच हे काम सवसाधारण माणसाला त्याची
ू
ु
े
े
े
े
उद्दीष्टे न समज दता गप्ततन पार पाडण्यात आल े असल.
ं
े
ं
े
लोहगढ तटबदीच्या सभतीच अवशष
ां
ु
े
े
ु
परातत्व शाहॎथॎरानसार लोहगढ वकल्ल्याच पद्धतशीर सवक्षण, सशोधन
ु
े
े
े
े
े
ां
अनक मवहन सरु होते. या दरयॎयान अनक वठकाणी तटबदीच अवशर्
ां
ू
े
े
ां
े
ां
आढळन आल आहत. या तटबदीांछॎया वभतीची रुदी ३ ते ४ मीटर आह.
े
ु
ु
ू
ां
मघलाशी कडवा मकाबला करावा लाग शकतो या शक्तचा ववचार कऱून
ां
े
ां
े
ू
े
े
तटबदी अगदी मजबत कली गली होती. तसच बणजारा वशखाना मावहती होत
ां
ु
ू
ां
े
की मघलाकड जगातील अदयावत तोफा होत्या, अगदी उटावर लादन आणता
े
ां
े
ु
येतील अशा हलक्ा पण प्रभावी तोफा ही त्याछॎयाकड होत्या, त्यामळच इतकी
ां
ां
रुद तटबदी करण्यात आली होती.
े
ां
ां
लोहगढ वकल्ल्याभोवतीची तटबदी अश्लार दगडानी बनववली असल्याच
े
ू
े
े
े
े
आढळन आल आह. ठराववक आकाराच व्यवस्तस्थत तासलल रखीव दगड
े
ां
ु
े
ां
ां
े
े
ू
एकमकाशी काटकोनामध्य ठवन नतर चऩॎयाछॎया वमश्रणामध्य बाधकाम करण्यात
25
