Page 47 - Untitled-1
P. 47
ां
ू
ां
ां
त्याकाळी वकल्ल्याछॎया वभतीपासन जगलाची रुदी साधारण ८ वकलोमीटर
े
ा
ु
े
े
ां
इतकी होती. लोहगढ वकल्ल्यामध्य जाण्यासाठी अनक गप्त माग होत, ज्याचा
ू
ै
ु
े
उपयोग बणजारा शीख सऩॎयाला रसद परववण्यासाठी तसच शत्र वरचढ ठरल्यास
ु
े
े
ू
े
ु
वकल्ल्यामधन सखऱूप पसार होण्याकररता दखील कला जात अस. या गप्त
ै
ां
ां
ां
ां
ू
ां
ां
मागाचा वापर सरदार बदावसग बहाद ूर यानी त्याछॎया सऩॎयासवहत आनदपर
ा
ां
े
ां
ां
ू
सावहब, जम्म आवण चबा पवतराग आवण त्याच प्रमाण पजाब मधील सपाट
ु
े
ां
ु
े
े
ां
प्रदशातील शहरावर हल्ला करण्यासाठी दखील कला. मघलाना या गप्त
ां
े
ां
मागाचा कधी पत्ताच लागला नाही. इतकच नाही तर वववशष्ट प्रकारछॎया दगडानी
ां
े
ू
ां
े
ु
े
े
े
आवण खदक खणन या गप्त रस्त्याच रक्षण करण्यात आल होत जण कऱून
ां
े
े
े
ा
ां
ू
े
शत्रला याचा ताबा कधीही घता यणार नाही. वकल्ल्यातील सव प्रवशद्वार अत्यत
े
े
ां
ु
ू
कडकोट बदोबस्तात होती, तसच वकल्ल्याछॎया पढछॎया भागापासन मागील
ां
े
े
ु
ू
े
भागाकड जात असताना सरक्षा कवच अवधकावधक मजबत होत होत. तसही
े
े
े
ां
ु
या वदशन मघलाचा हल्ला होण्याची वा वढा बसण्याची शक्ता नव्हती कारण
ां
ां
े
ू
ू
ां
ही बाज मारकडा आवण सोम नदी यानी आवण त्याछॎया दोन्ही बाजला असलल्या
ु
ू
े
ां
े
तीव्र उताराछॎया टकडयानी सरवक्षत होती. कवळ समोरील बाजचा काही भाग
े
ू
ू
े
ू
यॎहणजच दवक्षणछॎया भागाकडन शत्रचा हल्ला होऊ शकत होता. या बाजला
े
ू
े
ै
े
े
ां
े
ा
े
वशख सऩॎयान पक्क खदक खणन सपाट प्रदशामध्य अनक अडथळ वनमाण
े
ां
ु
े
े
े
कल होत. शीख आवण मघलाछॎया बऱ्याचशा लढाया या सपाट प्रदशात,
े
े
ू
े
े
े
ु
े
यॎहणजच जथ ५२ बरुज होत त्या भागातच लढल्या गल्या. समोरछॎया बाजन
े
े
ू
े
े
े
ु
े
यॎहणजच दवक्षणकडन कलला हल्ला इतका प्रभावी ठरत नस आवण त्यामळच
े
े
ु
ू
ु
ां
या लढाया दरयॎयान मघलाच खप जास्त नकसान होत अस. लोहगढ वकल्ल्याछॎया
ां
े
ां
ां
े
ववर्श्स्तानी अनक लोकाची मदत घऊन वकल्ल्यावर अगदी सखोल सशोधन
े
े
े
े
कल आह. वकल्ल्याचा मागोवा घण्यासाठी रस्त्यातील घनदाट झाडी साफ
ां
े
े
े
करण्याकरीताही अनकाची मदत गरजची होती. ७००० एकराछॎया पररसरामध्य
ां
े
े
े
े
े
पसरलल्या लोहगढ वकल्ल्याच काही ववभागामध्य ववभाजन करण्यात आलल
ां
े
े
े
े
े
े
आह. आता पयत या वकल्ल्याच ३२ सक्टर यॎहणजच हजारो एकर क्षत्राच
े
े
े
े
े
े
े
सवक्षण करण्यात आलल आह. प्रत्यक ववभाग अनक डोांगरावर वसलला
ु
े
ां
े
े
े
े
ां
आह. प्रत्यक ववभागाला दहरी तटबदीच सरक्षण आह. काही वठकाणी
े
ु
ां
े
े
ू
तटबदीचा पाया उघडा झालला वदसन यतो, तो अगदी सव्यवस्तस्थतपण
ां
े
े
ां
े
े
दगडाछॎया वभतीांनी तयार कलला वदसतो. प्रत्यक ववभाग शजारछॎया ववभागासाठी
ां
ू
ा
सरक्षक यॎहणन काय करतो.
े
े
ै
ु
ू
समजा एक ववभाग शत्रन कावबज कला तर दसऱ्या ववभागातील सऩॎय
े
े
ां
ु
ू
या ववभागात वशरलल्या आवण अगदी सहज टप्प्यात आलल्या शत्रवर बदकीछॎया
े
े
ू
े
ां
ू
ां
ै
फरी झाडन आवण उचीवर असल्याचा फायदा कऱून घऊन शत्रच चागलच
ु
े
े
ू
े
े
े
नकसान कऱू शकत असे. लोहगढाच बरचस क्षत्र अजूनही अभ्यासन झाल
े
े
े
ां
े
ां
े
नाही कारण दाट जगली झाडाझुडपाची सफाई कल्या खरीज तथ जाणच शक्
ां
ू
े
े
नाही. लोहगढ वकल्ल्याची बाहरील तटबदी अगदी सलग आढळन यत नाही.
े
ु
ू
कमकवत वठकाणी पाया अगदी स्पष्ट वदसन यतो. हा पाया साधारण अडीच
ां
ू
े
े
े
ु
े
ू
े
ते तीन मीटर रुदीचा असन जथ डोांगराची तीव्र उताराची बाज सऱू होत तथ
े
ां
ां
पाया अदृश्य होतो. वकल्ल्याचा बाहरचा पररघ, डोांगराछॎया रुदीसहीत साधारण
24
