Page 42 - Untitled-1
P. 42
प्रकरण २
ं
लोहगढाची भौगोसलकता आसण रचना
े
े
ां
ु
ां
े
कधीतरी मघलाछॎया बलाढय सनशी लढण्याचा प्रसग यईल याचा ववचार कऱून
ां
ां
लोहगढ वकल्ल्याछॎया तटबदीची रचना आवण सरक्षणात्मक योजना आखण्यात
ू
े
े
े
आली होती. वकल्ल्याचा मध्यवती भाग पवीछॎया नहान राज्यामध्य यतो. यॎहणजच
ु
े
आता भारताछॎया हरयाणा (यमना नगर वजळॎहा) आवण वहमाचल प्रदश (वसरमौर
े
ा
े
वजळॎहा) राज्यामध्य साधारण ७००० एकरछॎया ववस्तीण पररसरामध्य तो पसरल ेला
े
ु
े
ू
ु
आह. परातत्वशाहॎथॎरीय पराव्यामधन तसच लोहगढ वकल्ल्याछॎया कालवक्रया
ां
े
े
ू
े
े
ववश्लर्ण अभ्यासातन सहज लक्षात यत की प्रचड ववस्तार असलल्या या
ां
ां
ू
ा
बलाढ्य वकल्ल्याची बाधणी पण करण्यासाठी ७० ते ८० वर्ाचा कालावधी
ां
ु
ु
ां
े
लागला असला पावहज. लोहगढ ववर्श्स्त मडळ, यमनानगर यानी परातत्वशाहॎथॎर
े
े
ू
ां
१
े
ु
े
े
तज्ञ आवण कालवक्रया ववश्लर्ण तज्ञ याछॎयाकडन पराव जमा कल आहत.
ू
े
े
ु
े
वकल्ल्याच क्षत्र लोहगढ, हररपर, वचली, महतावाली, पालोरी, सक्रोन,
े
े
ू
ू
महऱूनवाला या वहमाचल प्रदशातील महसली ववभागात आवण भगवानपर,
ू
ू
ां
नाठौरी, धनानौरा, नागली आवण मोवहवदनपर या हरयाणा राज्यातील महसली
े
े
ववभागात पसरलला आह; आवण या वकल्ल्याचा पररघ हा जवळ जवळ ५०
े
े
े
ु
ां
वकलोमीटर इतका आह. लोहगढ वकल्ल्याच बरुज डाबर डोांगर रागवर
े
ु
ां
े
उभारण्यात आल होत. यमनानदी आवण मारकडानदी दरयॎयानचा हा डोांगराळ
ा
े
ुा
ां
े
ु
ां
प्रदश यॎहणज ऐवतहावसक वतळाकार पवतराग होय. यमना ते मारकडा नदी
े
ु
ां
ुा
ां
ु
े
दरयॎयान टकड्ावरील बरुजामळ तयार होणारी नागमोडी वतळाकार राग
ां
ां
े
े
अगदी मनोहर भासते. वकल्ल्याची तटबदी आवण एकदर उल्लस्तखत क्षत्राचा
े
े
ां
े
े
ववस्तार ६०००० एकरामध्य पसरलला होता. सशोधन करण्याछॎया उद्दशान
ै
ु
ां
े
े
े
े
वकल्ल्याची ३२ सक्टरमध्य ववभागणी करण्यात आली आह. मघल सऩॎयाच
ां
ू
ू
आक्रमण थोपवन धरण्याकररता लोहगढ वकल्ला बाधण्याछॎयाही पवी सपाट
े
े
ा
ां
भूप्रदशावरही सरक्षणात्मक व्यवस्था वनमाण करण्यात आली होती. या व्यवस्थचा
े
ा
ु
े
ां
ां
ववस्तार लाडवा आवण इद्री (करुक्षत्र आवण कनाल वजल्ह्यातील) पयत झालला
े
ा
ु
ां
े
ु
आढळतो. परातत्वशाहॎथॎरानसार सवक्षण कल्यानतर आवण पवशयन नोांदी
ां
ां
े
े
तपासल्यानतर तर हे अगदी स्पष्टच झाल आह की तटबदी/चौक्ा वशवावलक
े
ु
ां
े
टकड्ावर स्थावपत करण्यात आल्या होत्या. यॎहणजच सद्यस्तस्थतीतील यमनानगर
े
ु
ां
ां
वजळॎहा, अबाला (टोका सावहब क्षत्र), पचकला (नाडा सावहब जवळील चौकी
े
ू
ू
ू
े
े
गाव), अजनही मनसरपर आवण बावाना यथ वकल्ला अस्तस्तत्वात आह.
ां
ां
ां
े
ू
े
ू
ां
बणजारा शीख आवण बदावसग बहादर याछॎयाकडन बाधण्यात आलली शवटची
े
ां
े
ां
ू
ू
े
े
ां
ां
े
तटबदी आवण वकल्ल्याच काम वपजौर यथ आढळन यत. बदावसग बहादर
ा
ां
े
ां
ु
ां
२
यानी पजाब मधील जालधर दोआब ते वदल्ली सभ्याछॎया बरली या ववस्तीण
ू
े
े
ां
े
ू
ु
े
प्रदशातन मघलाना हुसकावन लावल होत. यावरुनच हे अगदी स्पष्ट होत की
ां
े
ां
ां
ू
ां
े
पजाबपासन उत्तर प्रदशापयत वशवावलक टकड्ावर वकल्ल्याची उभारणी
ां
े
ा
करण्यात आली होती. अनक वठकाणी सरक्षणाकररता वनसगाचा अगदी
े
े
े
े
े
ू
ु
ू
कशलतन वापर करण्यात आलला वदसन यतो. तसच डोांगरामधन अगदी
19
